شقاق مقعدی چیست و روش تشخیص

شقاق مقعدی به انگلیسی Anal Fissure می باشد و یکی از بیماری های نشیمنگاه دردناک می باشد. زیرا این بیماری با زخم و خونریزی در ناحیه مخرج آغاز می شود.

ناحیه مقعد گیرنده های عصبی درد زیادی دارد به همین دلیل بیماران مبتلا به شقاق با هر بار اجابت مزاج درد و حتی خونریزی آزاردهنده ای را تحمل می کنند.

به همین دلیل برخی بیماران اظهار می کنند که دچار پارگی مقعد شده اند. این نوع شقاق معمولا در زیر خط دندانه ای مقعد (dentate line) بروز می کند. اگر شقاق در ناحیه دیگری از مقعد بروز کند لازم است کولونوسکپی انجام شود تا علت دقیق بیماری مشخص شود. در این مواقع بروز شقاق بر اثر بیماری کرون وجود دارد.

آخرین مرحله دستگاه گوارش بدن رکتوم یا راکتال یا راست روده است که به مقعد منتهی می شود. اگر این قسمت به درستی کار خود را انجام ندهد مواد دفعی در بدن مانده و مشکلات مهم و خطرناکی را بوجود خواهد آورد.

متخصص جراحی عمومی با دیدن زخم مقعد ابتدا تشخیص را بر شقاق می گذارد. در نظر داشته باشید که اگر بیمار درد شدید داشته باشد معاینه داخلی نمی شود زیرا ممکن است به بافت مقعد آسیب جدی وارد شود.

شقاق داخلی که در ناحیه خارجی مقعد قابل مشاهده نیست با بررسی علائم بیمار و یا در صورت نیاز با کولونوسکپی قابل تشخیص است. همچنین اگر بیمار دارای زخم های متعدد باشد و یا زخم مقعد در قسمت غیر معمول مثل چپ یا راست مقعد باشد

احتمال بروز بیماری های دیگری مثل روده تحریک پذیر، سفلیس، نقص ایمنی، سل و حتی سرطان مقعد وجود دارد.

شقاق چیست؟

این مورد که شقاق چیست و یعنی چه به معنای ترک و یا زخمی است که در ناحیه ابتدای مقعد بروز می کند و اغلب دردناک می باشد. شقاق مقعد همیشه یا گاهی با خون ریزی مختصر و روشن موقع اجابت مزاج تشخیص داده می شود.

علت شقاق مقعد معمولا یبوست یا اسهال شدید یا مزمن است. متخصصین جراحی و تشخیص شقاق علت بروز شقاق از لحاظ فیزیولوژیک را اختلال در عمل خون رسانی به بافت پشت مقعد دانسته اند. بروز شقاق در زنان و مردان به یک اندازه شایع است.

با آنکه بروز شقاق در بیماران بالغ و بزرگسال بیشتر شایع است اما این بیماری در میان نوزادان تا نوجوانان و کهنسالان بروز می کند و مربوط به سن و رده خاصی نیست. خونرسانی در قسمت خلفی مقعد ضعیف تر می باشد به همین دلیل شقاق در قسمت عقبی مقعد شایع تر است تا بخش قدامی آن.

انواع بیماری شقاق

شقاق اولیه یا شقاق حاد زخم یا شکافی ساده می باشد که در بخش پوشش سلولی بافت مقعد به وجود می آید. اما شقاق مزمن علاوه بر وجود با زخم ادم و فیبروسیز یا همان تصلب بافتی همراه است.

شقاق مزمن بعد از گذشت 6 الی 8 هفته از شقاق حاد بروز می کند. خوشبختانه شقاق حاد را در 95 درصد مواقع می توان با مصرف پماد شقاق مناسب و رژیم غذایی پرفیبر و سالم درمان نمود.

اگر بیمار طی فاز حاد شقاق درمان نشود وارد فاز مزمن بیماری می شود که در این صورت ممکن است نیاز به عمل جراحی یا لیزر شقاق با لیزر پرتوان جراحی باشد.

از آنجایی که شقاق حاد منجر به اسپاسم و گرفتگی عضلی داخلی مقعد می گردد منجر به بروز عارضه تنگی مقعد و افزایش درد و دفع سخت می گردد. همچنین این وضعیت خونرسانی به بخش آندودرم بافت را کاهش می دهد.

در واقع این تنگی مقعد، ایسکمی و خونرسانی ضعیف به بافت مقعد منجر به مزمن شدن زخم و بروز شقاق مزمن می شود. در صورت عدم درمان شقاق مزمن بیماران به دلیل دفع ناقص و سخت دچار عوارض دیگری مثل هموروئید و حتی آبسه مقعدی می شوند.

ممکن است بیمار همزمان به تمام عوارض ذکر شده مبتلا شود. اما اطلاع از تفاوت شقاق و هموورئید و دیگر بیماری های مقعد به انتخاب بهترین روش درمانی کمک خواهد کرد.

تشخیص علائم و درمان شقاق

تشخیص درد شقاق مقعد معمولا به این شکل است که بیمار احساس وجود خورده شیشه در کانال مقعد را دارد. اگر یک دوره فشار و ضربه و یا آسیب (تروما) به ناحیه مقعد را پشت سر گذاشته اید احتمال تشخیص ابتلای شما به شقاق بسیار بالا می باشد. این فشار و آسیب ممکن است بر اثر یبوست و مدفوع خشک و حتی اسهال مزمن بروز کند. بنابراین یکی از اولین علائم شقاق احساس درد می باشد.

تشخیص اولیه شقاق به این ترتیب است که بیمار علائم درد و حتی خونریزی مقعدی به رنگ روشن حین دفع مدفوع را گزارش می نماید. زخم هایی که بر اثر اسهال یا یبوست بروز می کنند می توانند بعد از گذشت چند ساعت یا یک روز تبدیل به شقاق مزمن شوند.

بر اساس تحقیقاتی که در دانشگاه های پزشکی داخل و خارج ایران صورت گرفته است، اگر زخم شقاق مقعد مزمن شود لازم است این چرخه معیوب اسپاسم عضلات مقعد شکسته شود. این عمل با برش بخشی از اسفنکتر مقعد توسط متخصص جراحی انجام می شود.

عمل جراحی شقاق مقعدی با نام اسفنکتروتومی نیز شناخته می شود و ممکن است با تیغ جراحی، کوتر برقی و یا لیزر پرتوان انجام شود.

از آنجایی که برش با تیغ و کوتر بسیار تهاجمی است روش های کم تهاجمی تر مثل برش با لیزر پرتوان دی اکسید کربن توصیه می شود. همچنین برای برخی از بیماران که امکان جراحی ندارند درمان شقاق با تزریق بوتاکس یا همان سم بوتولینیوم به همراه استفاده از پماد دیلتیازم توصیه می شود.

در یک مطالعه که تشخیص بر شقاق مزمن بوده است و درمان شقاق مزمن با بوتاکس بررسی شده است مشاهده شد که در بین 40 بیمار مورد مطالعه 70 درصد بیماران علائم زخم و اسپاسم آنها طی مدت زمان 8 هفته از بین رفته است. این روش یک درمان بی خطر اما پر درد شقاق محسوب می شود اما برای تمام بیماران کاربرد ندارد و در برخی از بیماران بعد از گذشت زمان اثر بوتاکس مجدد بیمار دچار عود می شود. به همین دلیل انتخاب بهترین روش درمان شقاق مستلزم تشخیص دقیق و ماهرانه متخصص جراحی شما می باشد.

علت شقاق مقعدی چیست؟

علت های گوناگونی برای بروز این زخم ذکر شده است. بر اساس تحقیقاتی بین الملل که در زمینه علت شقاق مقعدی انجام شده است علت عمده بروز این بیماری اسهال مزمن می باشد. زیرا بیمار مبتلا به اسهال مراجعه های زیادی به دستشویی دارد و با دفع مدفوع مکرر منجر به ایجاد خراشیدگی در بافت رویی یا همان آندودرم می شود.

علت اصلی بیماری شقاق، ایجاد خراشیدگی در پوست مقعد به دنبال اسهال طولانی مدت یا یبوست است. این خراشیدگی باعث انقباض عضله داخلی مقعد می شود و این انقباض باعث ایجاد درد شدید می گردد.  عبور مدفوع سفت و خشک، در مواقع اجابت مزاج و طولانی شدن فاصله اجابت مزاج ها به بافت مقعد و رکتوم آسیب می رساند.

یبوست، بیماری کرون، زایمان، معاینه داخلی مقعد، جسم خارجی، نخوردن مایعات کافی، نداشتن ورزش و پیاده روی، بارداری، بیماری های قابل انتقال از راه تماس جنسی، غذاهای آماده و فست فود از دیگر علل بیماری شقاق یا فیشر هستند.

شقاق در کودکان

شقاق در کودکان بیماری شایع می باشد و از هر 3000 نوزاد یک نوزاد به این بیماری مبتلا می شود. ممکن است شقاق در کودکان یا حتی بزرگسالان وراثتی یا اکتسابی باشد. خوشبختانه اکثر کودکان با مراجعه به موقع به متخصص و دریافت داروی مناسب سریعا بهبود می یابند.

والدین این کودکان باید مراقب باشند که کودک ایشان آب به اندازه کافی بنوشند و رژیم غذایی پرفیبر و سالمی داشته باشند. همچنین لازم است مراقب باشند که کودک آنها غذاهای یبوست زا و تخمه میل نکنند.

تشخیص شقاق در کودکان به این شکل است که والدین ممکن است زخمی را در قسمت خلفی مقعد مشاهده کنند. از دیگر علائم شقاق در کودکان می توان به خونریزی هنگام دفع مدفوع و یا امتناع کودک از دفع مدفوع به دلیل درد و سوزش اشاره کرد.

در ادامه خودداری کودک از دفع مدفوع عارضه یبوست نیز بروز می کند. زیرا هرچه مدفوع در روده ها باقی بماند و تخلیه نشود موجب بازجذب آب می شود و مدفوع خشک و سخت می شود. به این ترتیب بیماری شقاق و زخم ناحیه مقعد کودک تشدید می شود.

عمده داروهایی که برای شقاق بچه ها تجویز می شود معمولا پمادهای ترمیم کننده و بی حس کننده و مسدود کننده کانال کلسیم می باشد. همچنین نشستن در لگن آب گرم و یا دوش آب گرم به مدت دو تا سه بار در روز به کاهش التهاب مقعد و بهبود عمل دفع کمک می کند.

علاوه بر داروهایی که متخصص برای کودک شما تجویز می نماید داشتن رژیم غذایی سالم و پرفیبر برای کودک شما بسیار ضروری است. زیرا بروز یبوست ثانویه به دلیل امتناع کودک از دفع مدفوع از ترمیم زخم شقاق جلوگیری می نماید.

سوالات متداول شقاق مقعدی

1-بیماری شقاق در زنان چگونه بروز می کند؟

بیماری شقاق در زنان و حتی مردان در درجه اول به دلیل یبوست یا اسهال مزمن بروز می کند. این بیماری بر اثر فشار زایمان و بارداری و حتی نشستن زیاد نیز در زنان بروز می کند. زنانی که اضافه وزن دارند یا از مشکلات گوارشی رنج می برند بیشتر از دیگر زنان و دختران در معرض خطر ابتلا به شقاق می باشند. برخی اختلال های هورمونی نیز منجر به بروز شقاق در زنان می شود.

2-بهترین پماد برای درمان شقاق مقعدی چیست؟

معمولا در مراحل اولیه آنتی فیشر به همراه رژیم غذایی پرفیبر و نوشیدن آب فراوان توسط متخصص توصیه می شود. اما این پماد برای تمام گروه بیماران مناسب نیست و حتی ممکن است برخی از بیماران نسبت به آن حساسیت داشته باشند. دوره مصرف این پماد هم نباید بیشتر از مدت زمانی باشد که متخصص تجویز می نماید.

3-درمان سریع شقاق چیست؟

رژیم غذایی پرفیبر و ملین داشته باشید. روزانه 20 دقیقه  در لگن آب گرم بنشینید و بعد از هر اجابت مزاج این کار را تکرار کنید. ناحیه مقعد را با کمی کرم آلوئه ورا یا روغن نارگیل چرب کنید. اگر درمان بعد از 3 روز حاصل نشد حتما به متخصص مراجعه کنید.

4-داروی شقاق چیست؟

داروهای شقاق شامل پمادهای داخلی یا خارجی می باشد. همچنین استفاده از مکمل های غذایی پرفیبر و تسریع کننده ترمیم زخم ممکن است توسط متخصص توصیه شود. داروهای خوراکی نیز شامل آرامبخش ها و مسکن ها نیز می باشد.

5-درمان خانگی شقاق چیست؟

درمان خانگی شقاق شامل نشستن در لگن آب گرم. داشتن رژیم غذایی سالم و بدو ادویه و سرشار از میوه و سبزی و فیبر به همراه نوشیدن آب فراوان می باشد. استفاده از روغن یا کرم های گیاهی ترمیم کننده زخم و همچنین دمنوش های آرامبخش و مصرف عرق رازیانه نیز گاها توصیه می شود. اما درمان خانگی شقاق برای شقاق مزمن کاربردی نیست و لازم است همزمان با این درمان ها از متخصص داروی مناسب شقاق نیز دریافت کنید.

6-اگر شقاق درمان نشود چه عوارضی دارد؟

اگر شقاق درمان نشود همچنان خونریزی و درد بیمار ادامه خواهد داشت. از آنجایی که ناحیه مقعد روزانه درگیر دفع مدفوع می باشد این زخم به مرور بزرگتر و حتی عفونی می شود. تنگی مقعد منجر به بروز دفع ناقص و تشدید یبوست می شود. در نهایت آبسه مقعدی ، هموروئید و حتی در مواقع پیشرفته فیستول مقعدی گریبان بیمار را می گیرد.

7-آیا شقاق مقعدی خطرناک است؟

اگر شقاق مقعدی درمان اصولی و پزشکی شود خطرناک نیست. اما در مواقعی که عارضه دار می شود و عفونی می شود ممکن است مشکلات جدی برای بیمار ایجاد کند و درمان و ترمیم زخم شقاق به تاخیر بیافتد.

8-معجزه درمان شقاق چیست؟

معجزه درمان شقاق استفاده از آلوئه ورا برای ترمیم زخم شقاق است. برای استفاده از یک کرم آلوئه ورای مناسب از جراح معالج خود مشورت بگیرید. توجه داشته باشید که استفاده از لگن آب گرم بعد از هر اجابت مزاج و تمیز نگهداشتن محل شقاق بسیار به درمان آن کمک می کند.